ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ 4414/2016 ΚΑΙ ΤΙΣ ΣΥΝΑΚΟΛΟΥΘΕΣ ΑΥΤΟΥ ΚΑΝΟΝΙΣΤΙΚΕΣ ΠΡΑΞΕΙΣ, OI AΠΕ ΠΕΡΝΑΝΕ ΣΕ ΜΙΑ ΝΕΑ ΕΠΟΧΗ ΣΕ Ο,ΤΙ ΑΦΟΡΑ ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΤΟΥΣ.
Οι βασικές αρχές του νέου μηχανισμού τέθηκαν με τις “Κατευθυντήριες γραμμές για τις κρατικές ενισχύσεις στους τομείς του περιβάλλοντος και της ενέργειας (2014-2020)”, που εκδόθηκαν από τη Γενική Διεύθυνση Ανταγωνισμού της Ευρωπαϊκής Επιτροπής τον Ιούλιο του 2014. Σύμφωνα με αυτές, το σύστημα εγγυημένων τιμών για τις ΑΠΕ καταργείται και από 1.1.2016 οι δικαιούχοι ενίσχυσης οφείλουν να πωλούν την ηλεκτρική τους ενέργεια απευθείας στην αγορά και να υπόκεινται σε υποχρεώσεις της αγοράς, ενώ η ενίσχυση χορηγείται ως προσαύξηση, επιπλέον της αγοραίας τιμής (premium) με την οποία οι παραγωγοί πωλούν την ηλεκτρική ενέργεια απευθείας στην αγορά.
Επιπλέον, οι ενισχύσεις θα χορηγούνται στο πλαίσιο μιας ανταγωνιστικής διαδικασίας υποβολής προσφορών, δηλαδή το ύψος του premium θα καθορίζεται, πλην εξαιρέσεων για μικρά έργα, με διαγωνισμούς.
Το νέα αυτό σύστημα Feed in Premium (FiP) βρίσκεται σήμερα σε διαδικασία ενσωμάτωσης στο εθνικό θεσμικό πλαίσιο για τις ΑΠΕ. Κάθε Αιολικό Πάρκο (Α/Π), που εντάσσεται σε αυτό, θα συμμετέχει στην αγορά ηλεκτρισμού, όπως οι συμβατικοί σταθμοί, και θα λαμβάνει την τρέχουσα αποζημίωση βάσει της Οριακής Τιμής Συστήματος και της Οριακής Τιμής Αποκλίσεων για την ενέργεια που πουλάει. Παράλληλα, θα λαμβάνει premium, που υπολογίζεται και καταβάλλεται ανά μήνα βάσει δύο κυρίως παραμέτρων, της Τιμής Αναφοράς (ΤΑ) και της Ειδικής Τιμής Αγοράς (ΕΤΑ). Σημειώνεται ότι τα συμβόλαια FiP είναι “δύο κατευθύνσεων”, που σημαίνει ότι το premium γίνεται αρνητικό, δηλαδή χρέωση, για όποιον μήνα η ΕΤΑ ξεπεράσει την ΤΑ.
Η ΤΑ αντιστοιχεί στην τιμή ανά kWh για την οποία ένα τυπικό Α/Π ή σταθμός ΑΠΕ γενικότερα, μπορεί να έχει εύλογη οικονομική απόδοση, βάσει του σταθμισμένου κόστους ενέργειας για ολόκληρο τον κύκλο ζωής του, όπως αυτό εκτιμάται κάθε στιγμή. Για τα Α/Π που υπέγραψαν Σύμβαση λειτουργικής Ενίσχυσης Διαφορικής Προσαύξησης (FiP) εντός του 2016, η ΤΑ καθορίζεται διοικητικά και σήμερα είναι 98 €/MWh, ενώ στο εξής η ΤΑ θα προκύπτει με διαγωνισμό.
Η ΕΤΑ υπολογίζεται με βάση την ανηγμένη μηνιαία μεσοσταθμική αξία ηλεκτρικής ενέργειας της εκά-στοτε τεχνολογίας Α.Π.Ε., που προκύπτει στη βάση του αθροίσματος ανά ώρα του μήνα της Οριακής Τιμής Συστήματος και των Μηχανισμών της Χονδρεμπορικής Αγοράς (Μ.Χ.Α.), όπως αυτοί ισχύουν κατά την εξεταζόμενη μηνιαία περίοδο. Κατά τη μεταβατική περίοδο μέχρι τη λειτουργία του Target Model, για τον υπολογισμό της ΕΤΑ λαμβάνεται υπόψη και το ωριαίο Μεσοσταθμικό Μεταβλητό Κόστος Θερμικών Συμβατικών Σταθμών. Σημειώνεται ότι στον υπολογισμό χρησιμοποιείται το σύνολο της αιολικής παραγωγής ασχέτως του συστήματος στήριξης που έχει ο κάθε σταθμός.
Μεταβατική περίοδος και σταθμοί ΑΠΕ
Επίσης, κατά τη μεταβατική περίοδο, οι σταθμοί ΑΠΕ με FiP υπόκεινται στην ανάληψη υποχρεώσεων βέλτιστης ακρίβειας πρόβλεψης της δηλούμενης ποσότητας έγχυσης στον Ημερήσιο Ενεργειακό Προγραμματισμό, σύμφωνα με το Μεταβατικό Μηχανισμό Βέλτιστης Ακρίβειας Πρόβλεψης, με τον οποίο θεσπίζεται Προσαύξηση Ανάπτυξης Ετοιμότητας Συμμετοχής στην Αγορά ύψους 3€/MWh για τους αιολικούς σταθμούς μέχρι και 10MW και 2€/MWh για τους υπόλοιπους. Η προσαύξηση αυτή δεν καταβάλλεται αν η ποσοστιαία απόκλιση ενός Α/Π ως 15 MW υπερβαίνει το 25% για περισσότερο από το 30% των ορών του μήνα. Τα αντίστοιχα ποσοστά για Α/Π άνω των 15 MWείναι 20% και 30%. Μετά την εφαρμογή του Target Model οι υποχρεώσεις των σταθμών ΑΠΕ θα υπόκεινται στους κανόνες που θα τεθούν από τους σχετικούς κώδικες.
Ένα βασικό χαρακτηριστικό του νέου μηχανισμού FiP είναι ότι πριμοδοτεί τον συγχρονισμό της παραγωγής του Α/Π με τη ζήτηση, καθώς αυτή είναι η βασική παράμετρος καθορισμού της ΟΤΣ. Έτσι, ένα Α/Π, που η παραγωγή του συγχρονίζεται με τη συνολική αιολική παραγωγή, θα λαμβάνει συνολική αποζημίωση πολύ κοντά στην ΤΑ, ενώ για εκείνα που συγχρονίζονται περισσότερο με τη ζήτηση, η συνολική αποζημίωση θα προκύπτει μεγαλύτερη της ΤΑ, ή αντίστοιχα μικρότερη για τα Α/Π που η παραγωγή τους θα αποκλίνει περισσότερο από τη ζήτηση σε σχέση με το σύνολο της αιολικής παραγωγής.
Ετσι, γίνεται αντιληπτό ότι αυτό που σηματοδοτεί τη μετάβαση σε νέα εποχή και η μεγαλύτερη πρόκληση για τις ΑΠΕ δεν είναι τόσο η μείωση ή ακόμα και η κατάργηση των ενισχύσεων, αλλά η μείωση της προστασίας και της βεβαιότητας των επενδύσεων. Στο σύστημα εγγυημένων τιμών η σημαντικότερη αβεβαιότητα μιας επένδυσης Α/Π ήταν η εκτίμηση της ετήσιας παραγωγής και είναι γεγονός ότι την προηγούμενη εικοσαετία πραγματοποιήθηκε μεγάλη πρόοδος στον τομέα αυτόν. Στο σύστημα FiP προστίθενται νέες σημαντικές αβεβαιότητες, που σχετίζονται με το συγχρονισμό παραγωγής και ζήτησης, όπως προαναφέρθηκε, την εξέλιξη των τιμών στην αγορά ηλεκτρισμού, ακόμα και με την ίδια τη μορφή και λειτουργία των αγορών, που ιδιαίτερα στην Ευρώπη σήμερα βρίσκονται σε μεταβατική φάση. Οι επενδυτές καλούνται να εκτιμήσουν πλέον και με ποιο τρόπο και σε ποιο χρόνο η εφαρμογή πολιτικών, όπως η Ενεργειακή Ένωση και το Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών, θα διαμορφώσουν τα έσοδα και μάλιστα σε βάθος 20 – 30 ετών, που είναι η διάρκεια ζωής της επένδυσης.
Διαγωνισμοί για τον καθορισμό του επιπέδου ίου premium
Ο καθορισμός του επιπέδου του premium μέσω διαγωνισμών έχει κεντρική θέση στις Κατευθυντήριες Γραμμές της Επιτροπής, καθώς θεωρείται ότι μπορούν να επιτύχουν ταχύτερη μείωση των τιμών και αποφυγή φαινομένων “φούσκας», που δημιουργεί η υπεραπόδοση επενδύσεων λόγω υπερβολικών ενισχύσεων.
Επίσης, προσφέρουν στη διοίκηση καλύτερο έλεγχο τόσο στην τιμή, όσο και στην ποσότητα των νέων εγκαταστάσεων ΑΠΕ, βοηθώντας έτσι στην υλοποίηση του ενεργειακού σχεδιασμού. Οι διαγωνισμοί όμως ενέχουν και πολλούς κινδύνους, αν δεν σχεδιαστούν σωστά και με προσοχή στις ιδιαιτερότητες κάθε χώρας και της ενεργειακής αγοράς της.
Τα ζητήματα που τίθενται για τous διαγωνισμούς
Το πρώτο ζήτημα που τίθεται για τους διαγωνισμούς ΑΠΕ στην Ελλάδα αφορά στην τεχνολογική τους ουδετερότητα, αν δηλαδή θα είναι κοινοί για τις ώριμες τεχνολογίες ΑΠΕ, αιολικά, φωτοβολταϊκά και μικρά υδροηλεκτρικά, ή αν θα διενεργούνται ξεχωριστά για κάθε μία. Τόσο η κυβέρνηση, όσο και η γορά έχουν ταχθεί υπέρ των ξεχωριστών διαγωνισμών για λόγους που έχουν να κάνουν με τα χαρακτηριστικά της εγχώριας αγοράς και του ηλεκτρικού συστήματος.
Καθώς όμως η ΓΔ Ανταγωνισμού είναι κατ’ αρχάς υπέρ των τεχνολογικά ουδέτερων διαγωνισμών, απαιτείται διεξοδική τεκμηρίωση για την αποδοχή της ελληνικής πρότασης, και τη στιγμή που γράφεται αυτό το άρθρο η σχετική συζήτηση μεταξύ υπουργείου και Επιτροπής βρίσκεται σε εξέλιξη. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο τεχνολογικά ουδέτερος διαγωνισμός για 3.000 ΜW νέων έργων ΑΠΕ, που πραγματοποιήθηκε στην Ισπανία τον Μάιο του 2017, κατέληξε τα 2.979 MW να κερδηθούν από αιολικά και μόλις 1 ΜW από Φ/Β και 20 MW από άλλες τεχνολογίες ΑΠΕ, γεγονός που φυσικά προκάλεσε μεγάλες αντιδράσεις κυρίως από τους φορείς των Φ/Β.
Ένα άλλο κρίσιμο θέμα για τους διαγωνισμούς είναι ο επαρκής και ασφαλής προγραμματισμός τους. Καθώς η ανάπτυξη Α/Π μέχρι το σημείο ωριμότητας για συμμετοχή σε διαγωνισμό απαιτεί μερικά χρόνια και σημαντικό κεφάλαιο, απαιτείται και οι διαγωνισμοί να είναι αυτοματοποιημένοι, και επαρκώς καθορισμένοι (ισχύς, ημερομηνία διαγωνισμού κ.λπ.) για ικανό βάθος χρόνου και να μην εξαρτώνται από τη βούληση του εκάστοτε Υπουργού ή του Ρυθμιστή να εκδώσει απόφαση για την προκήρυξή τους. Προφανής προϋπόθεση για αυτό είναι η ύπαρξη και τήρηση ενός στρατηγικού ενεργειακού σχεδιασμού, γεγονός που τροφοδοτεί την ανησυχία της αγοράς, καθώς ο στρατηγικός σχεδιασμός ποτέ δεν ήταν από τα δυνατά χαρτιά του ελληνικού κράτους, ενώ τα σχετικά χρονοδιαγράμματα και προθεσμίες κατά κανόνα παρουσιάζουν ασυνήθιστα αυξημένη ελαστικότητα.
Οι προϋποθέσεις συμμετοχής στους διαγωνισμούς ως παράγοντας για την επιτυχία τους
Οι προϋποθέσεις συμμετοχής είναι ένα ακόμα σημαντικό για την επιτυχία των διαγωνισμών ζήτημα. Αν οι απαιτήσεις ωριμότητας των έργων είναι πολύ χαλαρές, τότε αυξάνεται ο κίνδυνος μη υλοποίησης έργων που θα επιλέγουν στο διαγωνισμό, ενώ, αν είναι πολύ αυστηρές μειώνεται ο ανταγωνισμός λόγω μικρότερου αριθμού συμμετεχόντων. Στην περίπτωση μας, η ΡΑΕ με τη Γνωμοδότηση 2/2017 (23.2.17) έχει ήδη τοποθετηθεί υπέρ της υψηλής ωριμότητας με την απαίτηση για Οριστική Προσφορά Σύνδεσης (ΟΠΣ), που λαμβάνεται μετά την Απόφαση Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων (ΑΕΠΟ), εκτός ειδικών περιπτώσεων κορεσμένων περιοχών, όπως η νότια Εύβοια. Εδώ τίθεται ένα θέμα σχετικά με τις ΟΠΣ: Αν έχουν δεσμευτικό χαρακτήρα, όπως μέχρι σήμερα, τότε σε κάποιες περιοχές τα πρώτα έργα που θα λάβουν ΟΠΣ θα μπορούν, λόγω εξαντλήσεως του διαθέσιμου ηλεκτρικού χώρου, να στερήσουν τη δυνατότητα αυτά και να αποκλείσουν από το διαγωνισμό μεταγενέστερα έργα, τα οποία ενδεχομένως να είναι αποδοτικότερα και να μπορούσαν να προσφέρουν χαμηλότερη τιμά.
Αυτό θα νόθευε το μειοδοτικό χαρακτήρα – θεμελιώδες χαρακτηριστικό των διαγωνισμών, εισάγοντας κριτήριο χρονικής προτεραιότητας. Από την άλλη, αν η ΟΠΣ δεν είναι δεσμευτική, υπάρχει ο κίνδυνος, ειδικά σε περιοχές με υψηλό αιολικό δυναμικό, τα έργα που θα επιτύχουν στο διαγωνισμό να υπερβαίνουν το διαθέσιμο ηλεκτρικό χώρο της περιοχής και να μην μπορούν να υλοποιηθούν, τουλάχιστον όχι με τους όρους που συμμετείχαν στο διαγωνισμό.
Μια ακόμα σημαντική σχεδιαστική παράμετρος είναι οι ρήτρες μη έγκαιρης υλοποίησης του έργου, αφού επιλεχθεί σε διαγωνισμό. Από τη μια χρειάζεται να είναι σημαντικού μεγέθους και βέβαιες, ώστε να αποτελούν κίνητρο για ιούς επενδυτές να κάνουν όλα όσα μπορούν για την έγκαιρη υλοποίηση του έργου, από την άλλη όμως θα πρέπει να είναι ανάλογες προς το συνολικό ρίσκο που καλείται ο επενδυτής να αναλάβει. Οι λύσεις που έχουν επιλεγεί σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες μπορούν να αποτελούν μπούσουλα. αλλά απαιτείται προσεκτική προσαρμογή στα ελληνικά δεδομένα, καθώς παραμένουμε μια χώρα σε κρίση, με δύσκολη και ακριβή χρηματοδότηση και αυξημένο “country risk”.
Κλείνοντας, χρειάζεται να επισημανθεί ένας απτός κίνδυνος για την επιτυχία των διαγωνισμών αιολικών στη χώρα μας. Σύμφωνα και με τη Γνωμοδότηση 2/2017 της ΡΑΕ, τα υπό ανάπτυξη Α/Π, που πληρούν τα προτεινόμενα κριτήρια συμμετοχής στο διαγωνισμό, ανέρχονταν ήδη το Φεβρουάριο του 2017 σε 2.600 MW, ενώ ως την ημερομηνία πραγματοποίησης του διαγωνισμού θα έχουν αυξηθεί περαιτέρω. Από την άλλη, η δημοπρατούμενη ισχύς αναμένεται να είναι λίγων εκατοντάδων MW, δημιουργώντας μια αναλογία συμμετεχόντων προς επιλεγομένων της τάξης του 10:1. Ταυτόχρονα, οι εκτιμήσεις απόδοσης των επενδύσεων έχουν όλες τις αυξημένες αβεβαιότητες που προαναφέρθηκαν και μπορούν να οδηγήσουν σε πολύ διαφορετικές εκτιμήσεις ελάχιστων προσφορών από ιούς συμμετέχοντες. Ο συνδυασμός των δύο αυτών γεγονότων είναι ο πλέον πρόσφορος για να εμφανιστεί το φαινόμενο που έχει ονομαστεί «η κατάρα του νικητή». Επιπλέον, η πρόσφατη εμπειρία από διάφορους διαγωνισμούς ΑΠΕ ανά τον κόσμο δείχνει ότι υπάρχει μια τάση υποεκτίμησης του πραγματικού κόστους από τους συμμετέχοντες.
Στους δυο πλέον πρόσφατους και κοντινούς μας διαγωνισμούς σε Ιταλία και Ισπανία, όλοι οι επιλεγέντες προσέφεραν την ελάχιστη επιτρεπόμενη τιμή. Καθώς στην Ελλάδα δεν έχει εκφρασθεί πρόθεση για θέσπιση ελάχιστης τιμής, ο κίνδυνος συνίσταται στο να προκόψουν εξωπραγματικά χαμηλές τιμές από το διαγωνισμό, που θα καθιστούν αδύνατη την υλοποίηση των έργων, ακόμα κι αν αυτό χρειαστεί κάποιο διάστημα για να επιβεβαιωθεί. Η επιτυχής έκβαση του πιλοτικού διαγωνισμού για τα Φ/Β με αναλογία συμμετεχόντων προς επιλεγόμενους μόλις 1,4:1 δεν μπορεί να αποτελέσει ισχυρό κριτήριο παρά μόνο για την καταλληλότητα της πλατφόρμας που αναπτύχθηκε.
Πηγή: Plant-Τεύχος Οκτωβρίου, άρθρο του Κωνσταντίνου Κατώπη
Ελληνικά 
English